Özet

Bu çalışma, Türkiye’de tarımsal üretimde coğrafi işaretlerin önemini, ekonomik etkilerini ve hukuki çerçevesini incelemektedir. Türkiye’nin zengin tarımsal çeşitliliği ve iklim koşulları, coğrafi işaretli ürünler açısından büyük potansiyel sunmaktadır. Araştırma, coğrafi işaretlerin tarımsal üretimde sürdürülebilirliği sağlama, yerel ekonomiyi canlandırma ve kırsal kalkınmayı desteklemedeki rolünü ortaya koymaktadır. Ayrıca hukuki boyutta, tescil süreci ve coğrafi işaretlerin yasal koruma mekanizmaları ele alınmıştır.

1. Giriş

Coğrafi işaretler, belirli bir coğrafi bölgeye özgü, karakteristik özellikleri ve kalitesi ile tanınan ürünlerin korunmasını sağlayan sınai mülkiyet haklarıdır. Bir ürünün belirli bir yöreye özgü özelliklerini, üretim yöntemlerini ve kalitesini garantileyen coğrafi işaretler, günümüzde hem üreticiler hem de tüketiciler için önemli bir güvence mekanizması oluşturmaktadır.

Türkiye’nin coğrafi yapısı, iklim ve ürün çeşitliliği, sahip olduğu beşeri faktörleri gibi etkenler değerlendirildiğinde coğrafi işaretlerin ülke ekonomisi ve kırsal kalkınmayı desteklemede önemli bir çıkış noktası olması muhtemeldir. Çünkü bir yandan pazarlama olanaklarının artmasıyla gelirin yükselmesi diğer yandan üreticilerin üretimlerine devam etmesiyle istihdamın artması, kırdan kente göçün azalması bölgesel kalkınmaya yardımcı olacaktır.

2. Coğrafi İşaret Kavramı ve Tarihsel Gelişimi

Coğrafi işaret tescili, üreticileri haksız rekabetten korurken tüketicilerin de doğru ve güvenilir ürünlere ulaşmasını sağlamaktadır. Yasal denetim ve koruma sayesinde ürünlerin üretimi, tedariki, satışı ve tüketicilere ulaşımı güvence altına alınmaktadır. Aynı zamanda taklit ürünün önüne geçilerek ürünlerin sürdürülebilirliği ve kültürel koruması sağlanmaktadır.

Ürünlerin üretimsel korunmasının yanında ürünün temelini oluşturan geleneksel ve kültürel yöntemlerin de korunması kitlesel üretim ve standartlaşmanın da önüne geçmektedir. Bu koruma sayesinde bölgelerin sahip olduğu karakteristik özelliklerinin ve değerlerinin sürdürülebilirliği sağlanmaktadır.

2.1. Coğrafi İşaret Tanımı

Coğrafi işaret, belirli bir coğrafi alan içerisinde üretilen, o bölgeye özgü karakteristik özelliklere sahip ürünleri tanımlayan bir kalite işaretidir. Bir ürünün coğrafi işaret olarak tescil edilebilmesi için, belirli bir bölgeye özgü olması, ürünün kalitesi veya karakteristik özelliklerinin bulunduğu coğrafi alandan kaynaklanması ve üretim sürecinin en az bir aşamasının söz konusu coğrafi alanda gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Coğrafi işaret tescili, üreticileri haksız rekabetten korurken tüketicilerin de doğru ve güvenilir ürünlere ulaşmasını sağlamaktadır. Yasal denetim ve koruma sayesinde ürünlerin üretimi, tedariki, satışı ve tüketicilere ulaşımı güvence altına alınmaktadır. Aynı zamanda taklit ürünün önüne geçilerek ürünlerin sürdürülebilirliği ve kültürel koruması sağlanmaktadır.

2.2. Tarihsel Gelişim ve Uluslararası Anlaşmalar

Coğrafi işaretlerin korunmasına yönelik ilk uluslararası düzenleme, 1883 tarihli Paris Sözleşmesi’dir. Bunu takiben, 1891 yılında Madrid Anlaşması, 1958 tarihli Lizbon Anlaşması ve 1994 yılında imzalanan Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması (TRIPS) ile coğrafi işaretlerin uluslararası düzeyde korunması güçlendirilmiştir.

3. Türkiye’de Coğrafi İşaretlerin Yasal Çerçevesi

Türkiye’de coğrafi işaretlerin korunması, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu çerçevesinde düzenlenmektedir. Bu kanunun 44. maddesine göre, “Bir ürüne ilişkin coğrafi işaret koruması bu Kanun çerçevesinde tescil yoluyla elde edilir”. Kanunun amacı; “marka, coğrafi işaret, tasarım, patent, faydalı model ile geleneksel ürün adlarına ilişkin hakların korunması” olarak belirtilmiştir.

Türkiye’de coğrafi işaret tescili Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT) tarafından yürütülmektedir. 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelik, 24 Nisan 2017 tarihli ve 30047 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu düzenlemeler, coğrafi işaret tescil başvurusu, inceleme süreci, tescil ve koruma koşulları gibi konuları detaylı olarak ele almaktadır.

4. Türkiye’de Tarımsal Ürünlerde Coğrafi İşaret Tescili

Türkiye’de coğrafi işaret tescili alan ürünlerin büyük bir kısmını tarımsal ürünler oluşturmaktadır. Bu durum, ülkenin zengin tarımsal çeşitliliğini ve coğrafi işaretlerin tarım sektöründeki önemini göstermektedir.

Coğrafi işaret tescilinin sadece alınması değil, aynı zamanda üretimde devamlılık, kalitede standartlaşma ve denetim gibi konularda da sorumlulukların yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, üreticiler, kamu kuruluşları ve ilgili sektörlerin iş birliği büyük önem taşımaktadır.

Örnekler incelendiğinde, Uşak ilinin coğrafi işaret potansiyeli olan Ağaçbeyli Mercimeği, Baltalı Fasulyesi, Eşme Mercimeği, Sivaslı Biberi ve Sivaslı Çileği gibi yerel ürünler, bölgenin tarımsal zenginliğini yansıtmaktadır. Bu ürünlerin tescil edilmesi, bölgeye ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan önemli katkılar sağlama potansiyeline sahiptir.

5. Coğrafi İşaretlerin Ekonomik Etkileri

5.1. Tarımsal Üretimde Katma Değer Oluşturma

Coğrafi işaretler, tarımsal ürünlere katma değer sağlayarak üreticilerin gelirlerini artırmaktadır. Coğrafi işaret tescilli ürünler, standart ürünlere kıyasla daha yüksek fiyatlarla satılabilmekte ve bu durum yerel ekonomiye olumlu katkı sağlamaktadır.

Araştırmalar, tüketicilerin coğrafi işaretli ürünlere daha fazla ödeme istekliliğinin olduğunu göstermektedir. Örneğin, yapılan bir çalışmada, katılımcıların %81.5’inin coğrafi işaretli ürünleri satın alırken fiyatın önemsiz olduğunu belirttiği tespit edilmiştir. Bu durum, coğrafi işaretli ürünlerin ekonomik potansiyelini ortaya koymaktadır.

5.2. Kırsal Kalkınmaya Katkı

Coğrafi işaretler, kırsal alanların ekonomik olarak kalkınmasında önemli bir rol oynamaktadır. Yerel üretimin desteklenmesi, istihdamın artırılması ve kırsal turizmin geliştirilmesi gibi etkileriyle bölgesel kalkınmayı desteklemektedir.

Coğrafi işaretlerin varlığı, kırsal alanlardaki ekonominin canlanmasına, istihdam alanının artmasına ve kırsal alanlarda yaşayan halkın refahının yükselmesine katkı sağlamaktadır. Ayrıca, coğrafi işaretler, önemli bir pazarlama aracı olarak, Türkiye’de güçlü ve sürdürülebilir bir kırsal kalkınma için anahtar rolü üstlenmektedir.

6. Coğrafi İşaretlerin Sosyal ve Kültürel Etkileri

6.1. Yerel Kimlik ve Kültürel Mirasın Korunması

Coğrafi işaretler, yöresel ürünlerin ve geleneksel üretim yöntemlerinin korunmasını sağlayarak kültürel mirasın sürdürülebilirliğine katkıda bulunmaktadır. Bu işaretler, ürünlerin üretimsel korunmasının yanında, ürünün temelini oluşturan geleneksel ve kültürel yöntemlerin de korunmasını sağlayarak kitlesel üretim ve standartlaşmanın önüne geçmektedir.

6.2. Turizm Potansiyeline Katkı

Coğrafi işaretli ürünler, bölgenin turizm potansiyelini artırmakta ve destinasyon markalaşmasına katkı sağlamaktadır. Ziyaretçiler, bölgeye özgü ürünleri deneyimlemek ve satın almak amacıyla yöreyi ziyaret etmekte, bu da yerel ekonomiye canlılık getirmektedir.

Yapılan araştırmalar, coğrafi işaretli ürünlerin turizm pazarlaması ve destinasyon markalaması için önemli bir potansiyel taşıdığını ortaya koymaktadır. Örneğin, bir çalışmada, katılımcıların ziyaret amaçları arasında coğrafi işaretli ürünleri satın almak da yer almaktadır. Ayrıca, katılımcıların %80’i ziyaret ettikleri yerleri yeniden ziyaret etmek istediklerini, %81.8’i ise başkalarına tavsiye edeceklerini belirtmiştir.

7. Coğrafi İşaretlerin Tarımsal Üretimde Sürdürülebilirliğe Etkisi

7.1. Biyoçeşitliliğin Korunması

Coğrafi işaretler, yerel ve geleneksel tarım ürünlerinin korunmasını sağlayarak biyoçeşitliliğin sürdürülmesine katkıda bulunmaktadır. Bu işaretler, yerel çeşitlerin üretiminin devam etmesini teşvik ederek, genetik çeşitliliğin kaybını önlemektedir.

7.2. Çevresel Sürdürülebilirlik

Coğrafi işaretli ürünlerin üretiminde genellikle geleneksel ve çevre dostu yöntemler kullanılmaktadır. Bu durum, doğal kaynakların korunmasına ve çevresel sürdürülebilirliğe katkı sağlamaktadır.

8. Türkiye’de Coğrafi İşaretli Tarımsal Ürünlerin Karşılaştığı Zorluklar ve Çözüm Önerileri

8.1. Karşılaşılan Zorluklar

– Tescil sürecinde yaşanan bürokratik zorluklar

– Denetim mekanizmasının yetersizliği

– Tanıtım ve pazarlama eksiklikleri

– Coğrafi işaret kavramının tüketiciler tarafından yeterince bilinmemesi

– Uluslararası tescil sürecindeki zorluklar

8.2. Çözüm Önerileri

– Tescil sürecinin basitleştirilmesi ve hızlandırılması

– Etkin denetim mekanizmalarının oluşturulması

– Tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin artırılması

– Tüketici bilinçlendirme çalışmalarının yaygınlaştırılması

– Uluslararası iş birliklerinin geliştirilmesi

– Coğrafi işaretli ürünlere yönelik teşviklerin artırılması

9. Sonuç ve Değerlendirme

Türkiye’nin zengin coğrafi yapısı, iklim çeşitliliği ve kültürel mirası, coğrafi işaretli tarımsal ürünlerin geliştirilmesi ve korunması için büyük bir potansiyel sunmaktadır. Coğrafi işaretler, tarımsal ürünlere katma değer sağlayarak ekonomik kalkınmaya katkıda bulunmakta, yerel kimlik ve kültürel mirasın korunmasını desteklemekte ve sürdürülebilir tarımsal üretimi teşvik etmektedir.

Türkiye’de coğrafi işaretli tarımsal ürünlerin potansiyelinin tam olarak değerlendirilebilmesi için, yasal düzenlemelerin güçlendirilmesi, denetim mekanizmalarının etkinleştirilmesi, tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin artırılması ve tüketici bilinçlendirme çalışmalarının yaygınlaştırılması gerekmektedir.

Sonuç olarak, coğrafi işaretler, Türkiye’nin tarımsal üretiminde önemli bir yere sahiptir ve bu işaretlerin etkin bir şekilde kullanılması ve yönetilmesi, ülkenin tarım sektörünün gelişmesi ve kırsal kalkınmanın desteklenmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Av. Asım OKAT

 

Kaynakça

1. Arslaner, A. (2019). Türkiye’de coğrafi işaret kavramı. Erzurum: Hoca Ahmet Yesevi 2. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi, 7(1), 232.
2. Gökovalı, Ü. (2007). Coğrafi işaretler ve ekonomik etkileri: Türkiye örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(2), 141-160.
3. Kırgız, A. C. (2017). Bir maliye politikası aracı olarak tarım destekleme politikaları (fındık örneği). Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
4. Özkan Üner, Z. (2021). Uluslararası Sözleşmeler Işığında Menşe Adı ve Coğrafi İşaretlerin Korunmasına ilişkin Lizbon Sözleşmesi’nin Cenevre Metni. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 107–160.
5. Özsoy, T. (2015). Coğrafi İşaretlemenin Katma Değer Oluşturmada Bir Araç Olarak Kullanımı. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(2), 31–46.
6. Şahin, A. ve Meral, Y. (2012). Türkiye’de Coğrafi İşaretleme ve Yöresel Ürünler. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 5(2), 88–92.
7. Tekelioğlu, Y. (2010). Yöresel Ürünler. Coğrafi İşaretler ve Türkiye Uygulamaları. Gastro Dergisi, 59, 118-121.
8. Tepe, S. (2008). Coğrafi İşaretlerin Ekonomik Etkileri. Ankara: T.C. Türk Patent Enstitüsü Markalar Dairesi Başkanlığı.
9. 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (2016). Resmi Gazete, 10.01.2017, Sayı: 29944.